آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

نتیجه گیری

نگرش امام خميني به دانش اصول فقه ، نگرشي ابزاري براي استنباط احكام شرعي است، چنانچه می فرمایند: «علم اصول فقه وسيله‌اي است براي رسيدن به فقه و احكام شرعي كه اساس سعادت دنيا و آخرت است و خود موضوعيت دارد» .  از آنجای که عقل به عنوان منبع چهارم علم اصول است ، ما در انجام پایا نامه حاضر به بررسی جایگاه آن در آثار اصولی امام راحل پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که در اصول فقه ِامام خمینی ،عقل و اندیشه بشری از جایگاه رفیعی برخوردار است و هیچ گونه محدودیتی برای افکار ، اندیشه و بنای عقلاء در آثار اصولی امام راحل دیده نشد ، مگر آنکه  این افکار و بناء های مخالف با روشهای عقلانی و منطقی بودند که در اصول فقه امام مورد نقد قرار گرفتند و اعتبارشان ساقط شد مانند تخییر بدوی و ... همچنین امام نسبت به اصول شرعی که مغایر با روش عقلانی و منطقی و یا منش عقلاء بوده نیز واکنش نشان دادند و  نقد کردند و قائل شدند که این گونه اصل و قاعده شرعی خلاف اصول ادراک و شعور بشری است و تلازمی بین عقل و شرع در اثبات حجیت شان نیست ، مانند اصل استصحاب که امام هیچ دلیل عقلی برای آن قائل نیستند و حجیتش را فقط از باب این که لطف شرعی است با عقل سازگار می دانند ، برخلاف بسیاری از علما و فقها که در این باب سکوت کردند و هیچ مقامی را برای عقل در اثبات حجیت اصل استصحاب نیاوردند یا سعی گردند به نحوی تلازم و سازگاری غیر منطقی بین حکم عقل و شرع در اثبات اصل استصحاب جاری کنند. 
و همچنین به این نتیجه رسیدیم که اصول امام را مي‌توان اصول عرف‌گرا يا اصول عقلايي نامید چنانکه امام ملاک و معیار تشخيص مصداق و مفهوم موضوعات را بنای عقلا دانستند و معتقدند: « هر چه كه عرف در آن ترديد ندارد و عقلا به احتمال خلاف آن اعتناء نمي‌كنند، می توان اخذ نمود و آن را اساس استنباط فقه قرارد » بر اساس همين عقيده بسياري از استدلال‌هاي خود را استوار مي‌سازد. همچنان كه مباني و استدلال‌های ديگران به خصوص ناييني را با مساعدت فهم عرفي مورد مناقشه قرار مي‌دهد و در مواقعی که امام به عقل‌گرایی رو آوردند مستند به بدیهیات عقلی بوده که برای عموم عقلا آشکار است . 
  در سراسر اصول امام، چه در تعاريف و حدود موضوعات مباحث اصولي و چه در نحوة تحقيق و بررسي مسائل، فهم عرفي و مفاهيم عرف و بنائات عقلائيه، اصل و اساس قرار گرفته و در كمتر مسأله‌اي است كه امام (ره) سراغ عرف وعقلاء نرفته باشد، در حالي كه در اصول برخی از علما و اصولین کمتر به بناء عقلا توجه شده ، مانند مرحوم نائيني که فقط در فهم معنايي مفردات بر نقش عرف تكيه و تأكيد کرده اند و در فهم مركبات و استدلال و تحقيقات ایشان بيشتر صبغة عقلي و فلسفي به چشم مي‌خورد. از همين رو امام به دفعات، خلط ميان تشريع و تكوين، حقيقت و اعتبار را به ناييني نسبت مي‌دهد 
– امام خمینی در آثار اصولی خود برای عقل ، اختيار  و آزادي در حد متعالي عقلاني قائل شدند و  عقل  را در طول منابع ديگر استنباط داراي حاكميت و  اعتبار می دانند.
– حاكميت عقل تا حدي است كه مي تواند اصولي را بنا كند كه حجيت خود و حجیت اصول و قواعد ديگر را نيز اثبات كند.                             
– به عقیده امام ؛ انديشه عقلانی و منطقي بشر ایجاد حجيت و طريقيت براي او مي کند و  به دنبال تحقق اين موارد منجزيت و معذوريت نيز حاصل مي شود . بنابر این در اصول فقه مانعي بر تعقل و استدلال عقلاني وجود ندارد. بنابر این  شرع مقدس اسلام نخواسته استبداد داشته باشد و آ‍زادي عقل را محدود كند. البته آن مواردي كه شارع با ادراک بشری مخالفت كرده به خاطر عقلاني و منطقي نبودن  دليل بوده مانند ظنون نا معتبر  و ... همچنين مواردي مانند استصحاب وجود دارد كه عقل در آن اختيار ندارد و به عقل هم ثابت نشده اما از باب امتنان و رفع تحير وضع شده.

پیشنهادات جهت انجام رساله دکتری و پایان نامه ارشد فقه آتی

بهتر است که برای پی بردن به اندیشه ها و آرمان واقعی امام راحل به آثار اصولی ایشان نیز توجه شود و صرفاً به انجام رساله دکتری و ارشد پیرامون آثار فقهی ، سیاسی ، اجتماعی و ... پرداخته نشود ،چون همانطورکه ذکر شد علم اصول علم استنباط درست احکام شرعی است که شباهت زیادی به علم منطق که روشی برای درست اندیشیدن است دارد . بنابراین به کمک آشنای با آثار امام در زمینه اصول فقه – که دارای مبنای عقلی است– می توان بهتر پی به اندیشه و روش تفکر ایشان برد تا مبنای اندیشه سیاسی و اجتماعی و ... ایشان – به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران - روشن شود.
برنامه ریزی های و مصوبات نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در تمامیه زمینه به ویژه امور اجتماعی و فرهنگی بر مبنای حریت فکر و اندیشه ورزی باشد ، چراکه در این تحقیق ثابت شد یکی از آرمانهای بنیانگذار جمهوری اسلامی توجه به آزادی اندیشه و اندیشه ورزی بوده.
در زمینه قانونگذاری و استنباط احکام قضایی و اجرایی توجه ویژه به عقل و بنای عقلاء شود ، چراکه  اعتبار این دو مبنا – در عرض مبانی دیگر- در اصول فقه امام خمینی اثبات شده
برای شناخت بهتر و شناساندن کاملتر شخصیت و عقاید راستین امام راحل به آثار بجامانده از ایشان در زمینه اصول فقه توجه بیشتری شود.

در صورت داشتن هرگونه سوال و یا نیاز به مشاوره در زمینه آموزش نحوه انجام رساله دکتری و پایان نامه ارشد فقه با ما در ارتباط باشید.