آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

بخش روش در مقاله نوسی

یکی از بخش‌های حیاتی و کلیدی در هر مقاله پژوهشی، بخش روش (Methodology) است. این قسمت نقش مهمی در توضیح چگونگی انجام پژوهش، جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل آن‌ها ایفا می‌کند. بدون نگارش دقیق و شفاف این بخش، اعتبار و قابلیت اطمینان نتایج حاصل از تحقیق کاهش می‌یابد و خواننده نمی‌تواند روش تحقیق را بازسازی یا ارزیابی کند.

بخش روش چیست و چرا اهمیت دارد؟

بخش روش به عنوان یکی از ارکان اصلی در انجام مقاله علمی، توضیح می‌دهد که پژوهشگر دقیقا چگونه داده‌ها را گردآوری کرده، از چه ابزارها و تکنیک‌هایی استفاده کرده و چگونه این اطلاعات را تحلیل کرده است. علاوه بر این، بخش روش به خواننده امکان می‌دهد که در صورت تمایل تحقیق را تکرار یا بازسازی کند، به عبارتی شفافیت و قابلیت اطمینان پژوهش بر پایه این قسمت است.

اجزای بخش روش در مقاله نویسی

اگرچه نوع مقاله و رشته تحصیلی ممکن است کمی در جزئیات متفاوت باشد، اما به طور کلی بخش روش شامل اجزای زیر است:

1. طرح پژوهش (Research Design)

تعریف: نوع و چارچوب کلی پژوهش که مشخص می‌کند تحقیق چگونه به سوالات پژوهشی پاسخ می‌دهد. طرح تحقیق می‌تواند از نوع کیفی، کمی یا تلفیقی باشد و انواع آن شامل آزمایشی، توصیفی، همبستگی، موردکاوی و غیره است.

نحوه نگارش:

• ابتدا نوع کلی پژوهش را مشخص کنید (مثلا «تحقیق تجربی»، «مطالعه توصیفی»، «تحلیل محتوا» و …)
• سپس تویجیه انتخاب این طرح تحقیق را بیان کنید. چرا این طرح برای رسیدن به هدف پژوهشی مناسب است؟
• نکته مهم این است که خواننده با خواندن این بخش باید به خوبی بفهمد که چه چارچوبی برای انجام پژوهش انتخاب شده و چگونه ساختار کلی پژوهش شکل گرفته است.

مثال نگارش:
«این پژوهش از نوع تحقیق توصیفی-تحلیلی است که به بررسی رابطه بین دو متغیر X و Y می‌پردازد. از آنجا که هدف شناسایی نوع رابطه بین این دو متغیر است، استفاده از طرح همبستگی مناسب‌ترین گزینه محسوب شد.»

2. جامعه آماری و نمونه‌گیری (Population and Sampling)

تعریف: تمام واحدها یا افراد که پژوهشگر قصد بررسی آن‌ها را دارد، جامعه آماری گفته می‌شود و نمونه بخشی از این جامعه است که برای مطالعه انتخاب می‌شود.

نحوه نگارش:

• جامعه هدف را دقیق و مشخص معرفی کنید (مثلا دانشجویان دانشگاه X، بیماران یک بیمارستان و …)
• روش نمونه‌گیری را ذکر کنید (تصادفی ساده، طبقه‌بندی شده، گلوله برفی و …)
• اندازه نمونه و نحوه تعیین آن (محاسبات آماری، منابع علمی و یا محدودیت‌های عملی) را شرح دهید.
• اگر هر نوع معیار ورود یا خروج (Criteria) وجود دارد، حتما مشخص کنید.

مثال نگارش:
«جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان کارشناسی دانشگاه تهران در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ بود. نمونه به صورت تصادفی طبقه‌ای با حجم ۲۰۰ نفر انتخاب شد. معیارهای ورود شامل دانشجویان ترم ۴ به بعد و داشتن حداقل یک درس مرتبط با موضوع بود.»

3. ابزار گردآوری داده‌ها (Data Collection Tools)

تعریف: ابزاری که برای جمع‌آوری اطلاعات به کار می‌رود، مانند پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده یا آزمون استاندارد.

نحوه نگارش:

• نوع ابزار را معرفی کنید و در صورت وجود، منبع آن را ذکر نمایید (مثلا یک پرسشنامه استاندارد از پژوهشگر دیگری)
• در مورد اعتبار و پایایی ابزار توضیح دهید. در صورت انجام آزمون پیاپی (reliability) و اعتبارسنجی (validity)، نتایج را گزارش کنید.
• در صورتی که ابزار جدید طراحی شده است، شرح دهید چگونه طراحی و تست شده است.

مثال نگارش:
«برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه استاندارد رضایت شغلی (مسئله‌ی مهم در پژوهش) استفاده شد. اعتبار پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ 0.85 تایید شده است.»

4. روش اجرای تحقیق (Procedure)

تعریف: گام‌های عملی انجام پژوهش، نحوه توزیع پرسشنامه‌ها، زمان‌بندی، شرایطی که پژوهش انجام شده و روش تعامل با شرکت‌کنندگان.

نحوه نگارش:

• مراحل اجرای تحقیق را به ترتیب زمانی شرح دهید.
• چگونگی دریافت مجوزهای لازم و رضایتنامه‌ها را بیان کنید.
• اگر تحقیقات آزمایشگاهی یا میدانی بوده، چگونگی انجام آن را توضیح دهید.
• اشاره به نحوه برخورد با مسائل اخلاقی و حفظ حریم خصوصی شرکت‌کنندگان اهمیت دارد.

مثال نگارش:
«ابتدا پس از اخذ مجوزهای لازم از بخش پژوهش دانشگاه، پرسشنامه‌ها به صورت حضوری میان نمونه منتخب توزیع شد. شرکت‌کنندگان پس از دریافت توضیحات لازم، رضایت کتبی خود را اعلام کردند. جمع‌آوری داده‌ها طی دو هفته انجام شد.»

5. روش‌های تحلیل داده (Data Analysis Methods)

تعریف: فنون و ابزارهایی که برای تفسیر داده‌های جمع‌آوری شده به کار می‌رود، مانند آزمون‌های آماری، روش‌های کیفی یا ترکیبی.

نحوه نگارش:

• نرم‌افزارهای مورد استفاده (مثلا SPSS، NVivo، R و …) را ذکر کنید.
• آزمون‌ها یا تکنیک‌های آماری بکار رفته را با ذکر نام و کاربرد آنها بیان کنید (مثلا تحلیل واریانس، رگرسیون، تحلیل عاملی و …)
• چگونگی آماده‌سازی داده‌ها (کدگذاری، تمیزکاری) را توضیح دهید.
• اگر از تحلیل کیفی استفاده شده، روش‌های کدگذاری و دسته‌بندی داده‌ها را شرح دهید.

مثال نگارش:
«داده‌های به دست آمده پس از کدگذاری اولیه، توسط نرم‌افزار SPSS نسخه ۲۵ تحلیل شدند. برای بررسی فرضیات از آزمون t مستقل و تحلیل رگرسیون خطی استفاده شد.»

نکات مهم در نگارش بخش روش

• شخصی‌سازی نکردن: بخش روش معمولا به صورت سوم شخص و به صورت بی‌طرفانه نوشته می‌شود. از به کار بردن جملات «من انجام دادم» خودداری کنید.
• شفافیت و دقت: هر جزئیاتی که برای بازسازی تحقیق نیاز است را بیان کنید، اما از توضیحات زائد و غیرضروری پرهیز کنید.
• سازگاری با اهداف پژوهش: همه بخش‌های روش باید با سوالات و اهداف تحقیق همخوانی داشته باشند. مثلا اگر سوال پژوهش بر پایه داده‌های کمی است، روش تحلیل کیفی جایگاهی ندارد.
• ارجاع به منابع مرجع: هنگام استفاده از ابزارها یا روش‌های شناخته شده از مراجع معتبر نام ببرید.
• توجه به اخلاق پژوهش: رعایت اصول اخلاقی و رضایت شرکت‌کنندگان را در دستور کار قرار دهید و در این بخش ذکر کنید.
• زبان علمی و رسمی: از زبان تخصصی، دقیق و رسمی استفاده کنید و اصطلاحات را به درستی به کار ببرید، البته قابل فهم بودن متن را در نظر داشته باشید.

جمع‌بندی

بخش روش، ستون فقرات یک مقاله علمی است که نحوه انجام پژوهش را به طور شفاف و دقیق برای خواننده شرح می‌دهد. این بخش باید شامل طرح تحقیق، نمونه‌گیری، ابزار، فرآیند اجرا و شیوه‌های تحلیل داده باشد. نوشتار این بخش باید به گونه‌ای باشد که امکان بازتولید و ارزیابی پژوهش را فراهم سازد. رعایت نکات نگارشی و اخلاقی در این قسمت باعث افزایش اعتبار و کیفیت مقاله می‌شود و گامی مهم در مسیر انتشار موفق آن خواهد بود.

امیدواریم این مقاله به شما کمک کند تا بخش روش مقاله خود را با اطمینان و مهارت بیشتری نگارش کنید و گامی موثر در پیشبرد تحقیقات علمی بردارید.