آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

مروری بر پژوهش:

هدف از انجام پایان نامه ارتباطات حاضر تحلیل گفتمان دیپلماسی فرهنگی و رسانه ای ایران و آمریکا طی  سال 1390 و 1392 می باشد . بعد از سال 1390 گفتمان هژمونیک آمریکا ستیزی در ادبیات سیاسی و رسانه ای ایران دچار گسست و تغییر گردید. از سوی دیگر دربرخی از رسانه های میانه رو آمریکا که با سیاستهای دولت آقای اوباما نیز همراه هستند ، این تغییر رویکرد قابل مشاهده است . جایگاه و کارکرد دیپلماسی عمومی در این تغییر به چه میزان بوده است ؟بدون شک نقش افکار عمومی در تغییر رویکرد دیپلماسی کلاسیک و سنتی غیر قابل انکار است .مولفه های از دیپلماسی عمومی مانند دیپلماسی سینمائی و دیپلماسی ورزشی و همچنین استفاده از شبکه های اجتماعی امروزه تاثیر گذاری خود را در تصمیمات کلان رهبران سیاسی به اثبات رسانده اند.در این در این فصل با توجه به نتایج حاصل از اطلاعات جمع آوری شده که در فصل چهارم به تفصیل به آنها اشاره گردید، ابتدا خلاصه از تحقیق بیان می شود، سپس به بحث و نتیجه گیری در خصوص یافته های توصیفی و تحلیلی تحقیق پرداخته می شود.
در دیپلماسی عمومی دو کشور ایران و آمریکا 4 حالت را برای مخاطب می توان در نظر گرفت:
1.    دولت ایران – دولت آمریکا
2.    دولت ایران – مردم آمریکا
3.    مردم ایران – دولت آمریکا
4.    مردم ایران – مردم آمریکا
اگر مهمترین کارکرد دیپلماسی عمومی را تلاش در جهت اقناع و جذبافکار عمومی مردم دو کشور ایران و آمریکا بدانیم در دیپلماسی عمومی ایران مخاطبین اصلی ، فارسی زبانان و ایرانیان مقیم کشور آمریکا هستند نه توده مردم آمریکا. در حالیکه در دیپلماسی عمومی آمریکا مخاطبین اصلی مردم ایران هستند. این موضوع در تمامی اقدامات آنها از قبیل دیپلماسی سینمائی ، پیام تبریک نوروزی بسیار گویا و مشخص می باشد.به عنوان مثال پیامهای نوروزی آقای اوباما در قالب  دولت آمریکا –مردم ایران  قرار دارد به جز پیام نوروزی سال 93 که حالت 1 و 3 را شامل می گردد ،اما در دیپلماسی عمومی کشور ایران بسیار ضعیف عمل کرده است و ازساختار مشخصی پیروی نمی کند. 

همانطور که قبلا گفته شده گسست گفتمانی بعد از سال 1390  در کشور ایران در اثر سه عامل:
•    انتخابات 
•    خواسته های نسل جوان 
•    ضرورت توسعه اقتصادی 
صورت گرفت و هژمونی گفتمان آمریکا ستیزی نهایتا با پیام تلفنی دو رئیس جمهور پس از 35 سال  جای خود را به گفتمان مذاکره  داد. در واقع این گسست گفتمانی تائید نظریه لاکلاو موفه می باشد که در گفتمانهای سیاسی نشانه ها و معنای برساختی از روابط دال و مدلول ثابت نیست.گفتمان آمریکا ستیزی و  ایران ستیزی از حالت هژمونیک خود در عرصه دیپلماسی رسانه ای خارج شده و به خرده گفتمان تبدیل شده اند. 

نتایج تحقیق

با جمع بندی نهائی هریک مولفه های دیپلماسی عمومی و نقش آنها در گسست گفتمانی طی سال 90 الی 92 به بررسی نتایج این پژوهش می پردازیم . 
•    تحلیل ادبیات رسانه ای رهبران سیاسی ایران و آمریکا
•    تحلیل تماس تلفنی روحانی – اوباما  
•    تحلیل گفتمان پیامهای تبریک   
•    تحلیل گفتمان بازتاب رسانه ای  روز 13 ابان سال 1392
•    تحلیل گفتمان  فیلم های سینمایی ایران و آمریکا
•    تحلیل گفتمان موسسات نظر سنجی آمریکا نسبت به ایران
•    تحلیل گفتمان رسانه ای مسابقات کشتی ایران و آمریکا

اولویت دیپلماسی عمومی است یا دیپلماسی رسمی؟

دیپلماسی عمومی تلاشهای یک دولت برای اطلاع رسانی،ایجاد درک متقابل و نیز تاثیر بر افکار عمومی ملت های دیگر می باشد. این تلاشها عبارتند از: تبادلات علمی-دانشجویی، فرهنگی، ورزشی، بکارگیری رسانه های رادیویی، تلویزیونی، اینترنتی دیپلماسی عمومی، برخلاف دیپلماسی سنتی چند ویژگی دارد: اول آنکه مخاطب آن فرق می کند؛ مخاطب دیپلماسی عمومی افکار عمومی است و دیگر اینکه می خواهد مردم به گونه ای فکر کنند که آن دولت می خواهد و به دنبال ایجاد پشتیبانی اخلاقی و ارزشی برای آن است. بنابراین افکار عمومی جایگاه بلندی در دیپلماسی عمومی پیدا کرده است، اگر دولت آمریكا بخواهد كشوری را تهدید كند، رسانه‌ها قبلاً افكار عمومی را آماده می‌كنند و یا اگر بخواهد تحریمی را علیه كشوری اعمال كند رسانه‌ها از ماه‌ها قبل با برنامه‌سازی فضا را آماده می‌كنند.در دیپلماسی رسمی اعتماد به طرف مقابل معنا ندارد، شاخص های برگرفته از منافع ملی است که حد و مرز یک رابطه سیاسی را مشخص می کند. اما در دیپلماسی عمومی این محدودیت کمتر است. نقش دیپلماسی عمومی و کاربرد های  آن در کشور ایران کمتر از دیپلماسی رسمی می باشد.در واقع دیپلماسی عمومی در ایران تابعی از دیپلماسی دولتی و رسمی می باشد. به عنوان مثال برنامه های تلویزیونی برون مرزی،مسابقات ورزشی،رسانه های داخلی سمینارها از رویه برگرفته شده از دیپلماسی رسمی در قبال آمریکا پیروی می کنند. یکی از ضعفهای دولتهای گذشته این بود که از دیپلماسی عمومی استفاده نمی کردند زیر دیپلماسی عمومی محدودیتهای دیپلماسی رسمی را ندارد  .دیپلماسی عمومی می تواند بکمک دیپلماسی رسمی بیاید و موجب کاهش بی اعتمادی کشورها نسبت به یکدیگر گردد. 

دیپلماسی سینمائی 

دیپلماسی عمومی، برخلاف دیپلماسی سنتی چند ویژگی دارد: اول آنکه مخاطب آن فرق می کند؛ مخاطب دیپلماسی عمومی افکار عمومی است و دیگر اینکه می خواهد مردم به گونه ای فکر کنند که آن دولت می خواهد و به دنبال ایجاد پشتیبانی اخلاقی و ارزشی برای آن است. بنابراین افکار عمومی جایگاه بلندی در دیپلماسی عمومی پیدا کرده است، اگر دولت آمریكا بخواهد كشوری را تهدید كند، رسانه‌ها قبلاً افكار عمومی را آماده می‌كنند و یا اگر بخواهد تحریمی را علیه كشوری اعمال كند رسانه‌ها از ماه‌ها قبل با برنامه‌سازی فضا را آماده می‌كنند. البته آمریکایی ها این موضوع را پنهان نکرده اند و بارها آن را اعلام نیز کرده اند اما اینکه چرا بسیاری در ایران حاضر نیستند این موضوع را بپذیرند جای سئوال دارد، برای مثال یکی از سیاستمداران آمریکایی با اشاره به نقش هنر و موسیقی در پیشبرد اهداف دیپلماسی آمریکایی بیان کرده بود که " اگر ما سعی داریم با تشویق ایرانی‌ها در مبارزه برای کسب آزادی به منظور دستیابی به توانایی برای انتخاب آزادانه این کشور را از دسترسی به تسلیحات هسته‌ای بازداریم، در این صورت موسیقی و هنر ابزارهای بسیار مهمی محسوب می‌شوند"دیپلماسی سینمائی آمریکا به شدت گفتمان ایران ستیزی و اسلام هراسی را تقویت می کند . نکته جالب روند رو به رشد تهیه فیلمها و سریال های تلویزیونی در فاصله زمانی 2008 الی 2013 می باشد.تهیه سه فیلم سینمائی آرگو،300 و سریال هوملند نقطه اوج این گفتمان ایران هراسی می باشد. دیپلماسی سینمائی آمریکا دقیقا فرهنگ و تمدن و سبک زندگی مردم ایران را به چالش کشیده و از هرگونه اهانت و تحقیر آن کوتاهی نمی کند.از سوی دیگر دیپلماسی سینمائی ایران با کارائی بسیار کمتر از لحاظ  تاثیر گذاری روی افکار عمومی مردم آمریکا چندان موفق نبوده است.راهیابی فیلمهای ایرانی به جشنواره اسکار اگرچه موفقیت چشمگیری در عرصه دیپلماسی فرهنگی سینمائی محسوب می شود اما محتوی این فیلم ها بازنمائی روابط خانوادگی و یا مشکلات داخل کشور

دیپلماسی ادبیات سیاسی رهبران 

در فاصله زمانی 1390 الی 1392 ما شاهد یک گسست گفتمانی در ادبیات سیاسی فی مابین مسئولین دو کشور بودیم .کشور ایران از سوی آمریکا پیوسته مورد تهدید نظامی و اقتصادی قرار می گرفت و از این طرف نیز کشور آمریکا از سوی رئیس جمهور ایران مورد آماج حملات و عبارتهای غیر دیپلماتیک قرار می گرفت.
اما بعد از سال 1391 لحن و ادبیات بکاررفته به ناگهان تغییر کرده و برای نخستین بار رئیس جمهور آمریکا در پیام نوروزی خود ، خواستار گفتگوی مستقیم با رهبران جمهوری اسلامی ایران شده و رئیس جمهور ایران نیز در آخرین سفر خود به نیویورک در سال 1391 از هیچ کوشش و تلاشی برای ابراز علاقه مندی خود به دولت و ملت بزرگ آمریکا دریغ نکرد.تغییر گفتمان صورت گرفته در این جا تائید نظریه میشل فوکو در خصوص جایگاه قدرت در گفتمان ها می باشد . 

دیپلماسی پیام های نوروزی

بررسی پیام ها حاوی این نکته است که گفتمان اوباما در محورها و اصول همانند روسای جمهور سابق ایالات متحده، هدف حفظ و تقویت قدرت هژمونیک امریکا را دنبال می کند. در حقیقت، «تغییر» مورد نظر اوباما، تنها در شیوه هایی تجلی پیدا کرده که برای تحقق این هدف به کار گرفته شده اند. از این منظر می توان گفتمان اوباما را مصداق تعبیر فوکو از روابط قدرت دانست که به دلیل قدرت دسترسی به گفتمان اوباما این امکان دارد که با استفاده از ابزارهای زبانی، جایگاه مسلط خود را تثبیت کند و به مدد همین برتری، افکار عمومی را برای استفاده از ابزارهای کنترلی، فشار و اجبار با خود همراه سازد. 6 سال متوالی ارسال پیام های نوروزی از سوی رئیس جمهور آمریکا را می توان یکی از مصادیق بارز دیپلماسی عمومی دردستگاه سیاسی دولت آمریکا ، در نظر گرفت.جایگاه فرهنگی و ملی نوروز نزد ملت ایران و مقبولیت آن در بین کلیه اقوام ایرانی ،بهترین انتخاب از سوی دولت آمریکا برای تماس و گفتگو با مردم ایران بوده است.پیامهای نوروزی سال 91 و 92 رویکرد نگاه متفاوت به مردم ایران و مسئولین آنها را دارد، به عبارت دیگر مخاطب این پیامها مردم ایران بودند اما پیام نوروزی سال 93 در یک تغییر گفتمانی  رهبران ایران نیز مورد مخاطب مستقیم رئیس جمهور آمریکا قرار می گیرند.دولت ایران در استفاده از ابزار دیپلماسی پیامهای تبریک به مانند دولت آمریکا استفاده نکرده است اما به نظر می رسد این رویه به آرامی جای خود را در دیپلماسی عمومی ایران باز خواهد کرد.

افکار عمومی و دیپلماسی عمومی

مولفه های دیپلماسی عمومی ارتباط نزدیکی با افکار عمومی دارد.بازتاب افکار عمومی مردم ایران و به عبارت دیگر تغییر گفتمان در انتخابات ایران ظهور و بروز دارد. کشور ایران را شاید بتوان یکی ازکشورهایپرانتخاباتدردنیابشمار آورد. میزان آراء شرکت کنندگان و افراد منتخب قابلیت سنجش و گرایش افکار عمومی را نسبت به یک گفتمان بخوبی نشان می دهد . در انتخابات خرداد 1392 گسست گفتمان

دیپلماسی ورزش

ورزش دردیپلماسی عمومی به عنوان ابزاری موثر برای توسعه روابط بین المللی مورد تاکید است، خصوصا برای آن دسته از کشورهایی که دارای فضای سرد سیاسی متقابلی هستند می تواند موجب تلطیف و عادی سازی رابطه میان دو کشور شود.
ارتباطی را که میان مردم دو ملت از طریق ورزش ایجاد می شود اصطلاحا دیپلماسی ورزشی می گویند.
به طور مثال می توان به مسابقه فوتبال تیم ملی ایران و ایالات متحده در سال 1998 اشاره کرد که پس از این بازی بازیکنان دو تیم به نشانه احساس دوستی و صمیمیت با مردم ایالات متحده لباس های ورزشی خود را با یکدیگر تعویض کردند. این می تواند در اذهان عمومی القاء این نکته باشد که حال که ما می توانیم با تیم فوتبال ایالات متحده در فضای دوستی و صمیمی مسابقه دهیم چرا این رابطه را در عرصه دیپلماتیک با یکدیگر نداشته باشیم.علی رغم چندین مورد رودر روی تیم های فوتبال و کشتی ایران و آمریکا در مسابقات بین المللی با توجه به نگاه واقع گرائی و نقش دولت محوری ایران در دیپلماسی ورزشی و فرهنگی ،این فرصت ها نقش مهمی در بهبود نگاه مردم آمریکا به ایران نداشته است.معهذا مسابقات بین المللی کشتی سال 1392 در آمریکا و حمایت دولت آمریکا از پرچم، پوشش خوب خبری توسط رسانه های آمریکا  وهمچنین  استقبال باشکوه ایرانیان مقیم ، بازتاب جدیدی از دیپلماسی عمومی بین دو کشور بود.

پاسخ به سئوالات تحقیق

در این پژوهش سه سوال مطرح گردید که در طی دو سال اخیر یعنی بین سال 90 و 92 آیا گفتمان بین دو کشور ایران و آمریکا از منظر دیپلماسی رسانه ای و فرهنگی در حال گسست است ؟به عبارت دیگر :
4-    آیا بین گفتمان رسانه ای ایران و آمریکا و نشانه های بر ساختی آن گسستی روی داده است ؟
5-    آیا دیپلماسی عمومی و رسانه ای می تواند نقش موٍثری در شکل دهی گفتمان جدید بین دو کشور داشته باشد.؟
6-    آیا ساختارهای سابق که مولد گفتمان هژمونیک بین افکار عمومی دو کشوربودند، درحال تغییراست ؟ 

پاسخ سوال اول

در پاسخ به سوال اول با بررسی رویداد های مهمی مانند تماس تلفنی روسای جمهور ایران و آمریکا  بعد از 35 سال ،عدم شرکت مسئولین تراز اول کشور در مراسم روز ملی مبارزه با آمریکا و همچنین انتخابات ریاست جمهوری سال 92 ما شاهد این گسست هستیم . همانطور که گفته شد این پژوهش قصد واکاوی و بررسی علل این گسست را ندارد و ارزیابی موفقیت و یا عدم موفقیت این گفتمان موضوعی نیست که در این تحقیق به آن پرداخته شود فقط هدف بازنمائی و تحلیل رسانه های آن است که نشان دهنده به حاشیه رفتن گفتمان ایران ستیزی و آمریکا ستیزی از سوی دو کشور در حال حاضر می باشد. این گسست نظریه لاکلاو و موفه را که معتقد هستند گفتمان ها ثابت نیستند و با طرد و برجسته سازی به حاشیه می روند و از حالت هژمونیک خود خارج می شوند را نیز تائید می کند.

پاسخ سوال دوم

سوال دوم به نقش دیپلماسی عمومی درایجاد گفتمان جدید و یا هژمونیک ساختن گفتمان های خرد اشاره دارد. بی تردید نقش افکار عمومی که محور دیپلماسی رسانه ای و فرهنگی  می باشد در دنیای امروز انکار ناپذیر است.انتخابات سال 92 ایران و همچنین رویکرد افکار عمومی مردم آمریکا به شعار تغییر در انتخابات آمریکا به نقش بی بدیل افکار عمومی و رسانه ها در شکل دهی تصمیمات رهبران سیاسی اشاره دارد. مزابق نظریه سی ان انی امروزه این رسانه ها و خبرنگاران هستند که برای سیاستمداران زمان ملاقات و دستور جلسه تعیین می کنند و افکار عمومی در عصر جهانی شدن و ارتباطات که از طریق رسانه

پاسخ سوال سوم

در سوال سوم می پذیریم که مطابق نظریه لاکلاو موفه سیاست محل نزاع معنا ها است و ما شاهد  عدم قطعیت نشانه ها ی برساختی روابط دال و مدلول در گفتمان های سیاسی و اجتماعی هستیم .در نظر آنان ساختارهای ثابت در سپهر سیاست وجود ندارد و گفتمانی نمی تواند سیطره خوده را برای همیشه در نزاع قدرت و سیاست حفظ کند.در نظریه لاکلاو و موفه عدم قطعیت معنا همان چیزی است که سیاست را هم ممکن و هم ضروری می سازد. سیاست عبارت است از نزاع دال هایی که در طرح های سیاسی قبلی نسبتاً ثابت بوده اند؛. در خصوص تغییر ساختارهای مولد گفتمان ایران هراسی و آمریکا ستیزی .می پذیریم دال های اصلی بر گرفته از ساختار های سیاسی و آرمانگرایانه در حال تغییر است و اگر هم این ساختار ها ثابت ماند باشد حداقل رابطه دال و مدلول آنها در حال تغییر است و معنا ها ، روابط و نشانه های جدید از گفتمان بین دو کشور در حال شکل گیری است .

در صورت داشتن هرگونه سوال و یا نیاز به مشاوره در زمینه انجام رساله دکتری ارتباطات با ما در ارتباط باشید.