ـ يافته‌ها

تمثيل، رمزگويي، قصه‌گويي و قصّه گفتن از مهم‌ترين ترفندهاي ادبي در آثار عطّار بوده و بر اساس منابع و مآخذ مطالعاتي و باورهاي عاميانه براي تفهيم آموزهاي عرفاني و حکمي از آن موارد بهره برده است؛ ولي به نظر مي‌رسد شناخت قابل قبولي از قرآن و علوم اسلامي داشته و به همه‌ي آن چه در مراجع مطالعاتي و پيرامون وي بوده، باور نداشته و فقط آن دسته از قصص، به خصوص قصص قرآني را که اعتقاد داشته و پذيرفته، در آثار خود جاي داده است و تسليم باورهاي عام علمي و اجتماعي نشده مگر آن که اطمينان داشته که از مسير واقعيت منحرف نشده و بحث و گفتار آن‌ها براي اصلاح جامعه‌‌ي خويش و انساني، ضرورت داشته است.
روايات مجعول زيادي پيرامون داستان‌هاي مشهور ابراهيم، يوسف، حوّا، عيسي، بلقيس، يعقوب و حضرت محمد(ص) وجود داشته و عطّار از آن‌ها پرهيز کرده است؛ ولي باز با توجّه به برخي موارد مذکور در انجام پایان نامه دکتری حاضر، نتوانسته است از ورطه‌‌ي جعليات رها شود به خصوص با ايماني که به تفکر عرفاني داشته از اغراق‌هاي عارفانه و تصّوف بدور نمانده است. 
به طور کلي سه نوع اسرائيليات و روايات مجعول در آثار عطار ديده مي‌شود که آن‌ها بيشتر در جهت ارائه‌‌ي آموزه‌هاي عرفاني، حکمي و ديني به کار مي‌برد:
گروه اول؛ رواياتي که به تمامي جزو اسرائيليات و روايات مجعول بوده و عطار به آن‌ها اعتقاد داشته و براي تفهيم مطالب حکمي و تعليمي به مخاطبانش انتقال داده و به تفصيل آورده است؛ مانند مباحث مذکور در اين رساله چون داستان‌هاي پيرامون لغزش آدم، شيطان، سليمان، داود و هاروت و ماروت و...

دانلود پایان نامه دکتری مدیریت

گروه دوم؛ رواياتي که احتمالاً به آن‌ها باور نداشته اما احساس کرده لطمه اي به مسايل اعتقادي و اسلامي وارد نمي کند. اين روايات بيشتر جنبه رمزي و تمثيلي دارند و آموزه‌هاي عرفاني و اجتماعي را بر اساس حوادث ترجيح داده و گاهي از زبان راوي حکايت مي‌کند. مانند داستان‌هاي عاميانه و جرئي و پيرامون سرگذشت پيامبران چون قصه سنگ و موسي، سليمان و زنبيل بافي وبچه‌‌ي ابليس وآدم وحوا.
گروه سوم؛ رواياتي هستند که در اساس جزو اسرائيليات و جعليات بوده ودر منابع مطالعاتي و خاطره‌ي جمعي پيرامون عطّار موجود بوده و پذيرش عامه يافته‌اند، امّا عطّار به يقين به آن‌ها باور نداشته است، آن‌ها را به ندرت و با اشاره‌اي کوتاه در آثار خود آورده و از کنار آن‌ها گذشته واز شرح و تفصيل آن‌ها خودداري کرده است. شايد هم خواسته به مخاطبان خود اطمينان دهد که بر آن‌ها هم آگاهي داشته ولي به يقين باور نکرده است؛ مانند خلقت حوّا، عوج بن عنق، به صليب کشيده شدن عيسي و يونس و ماهي و...
در داستان آدم و حوّا، اسرائيليات و روايات مجعول زيادي وارد شده است كه گاه ريشه در اسرائيليات موجود در كتب مقدّس و گاه ساخته ي ذهن قصّاصان و افسانه سرايان داشته و به شيوه هاي گوناگون در تفسيرها و ادبيات فارسي نفوذ كرده است. با مقايسه و تطبيق موارد ذيل، معلوم مي گردد اين موضوعات، اگرچه در ادبيات فارسي بازتاب گسترده تري داشته، امّا در آثار عطّار به مراتب انعكاس كمتري دارد: 
در قرآن به خلقت حوّا از جنس آدم اشاره شده، به نام او اشاره نشده و در كتب مقدّس و تفاسير حوّا از دنده ي چپ آدم خلق شده و عطّار بسيار ظريف به اين موضوع تلميح دارد و نام حوّا را هم مي آورد.
فريب خوردن آدم و حوّا در قرآن توسط شيطان بوده اما در كتب مقدّس و تفسير و عطّار، با همكاري مار و طاووس و شيطان و ابتدا و بعد آدم صورت گرفته است.
نام درخت ممنوعه در قرآن نيامده و در كتب مقدّس و تفاسير و آثار عطّار، گندم ذكر شده است.
در قرآن، خداوند پس از خطاي آدم، كلمات توبه آميز را به او ياد مي‌دهد اما در كتب مقدّس و تفاسير و آثار عطّار، در گريه ي توبه آدم اغراق شده و گاه سيصد سال و بيشتر و موارد غلوّآميز وارد شده است.
در آثار عطّار، به موضوع فريب مجدد آدم و حوّا توسط شيطان پس از توبه و هبوط در زمين و داستان بچه اي به نام خنّاس اشاره شده كه در هيچ يك از كتب عهدين و تفاسير ديده نشده و فقط از حكيم ترمذي نقل شده و به نظر مي رسد كه زائيده تفكّر افسانه سرايان بوده و عطّار از آن استفاده كرده است. اما از فريفتن آدم با پسري به نام حارث همنام شيطان بحث شده كه شباهتي چند به اين داستان دارد. نكته قابل توجه اين است كه عطّار موارد مذكور را در خدمت ارائه ي آموزه هاي عرفاني، حكمي و اخلاقي به كار مي برد و موارد مجعول ديگري هم در كتب مقدّس و تفاسير وجود دارد كه در آثار عطّار ديده نمي-شود از جمله: خلقت آدم، زمان آفرينش، هابيل و قابيل و حوادث پيرامون آن.

دانلود پایان نامه دکتری برق

اسرائيليات و مجعولاتي که در داستان ادريس ذکر شده متأثر از روايات عهدين بوده که ادريس را با خنوخ يکي دانسته اند و مقامات و مراتب مکاني و معنوي اغراق آميز و بدون رنج ادريس، جزو اسرائيليات بوده وهمه مطالب مجعول از جمله عروج ادريس به بهشت و آسمان‌ها و مقامات و منازل کسب شده‌ي او با همکاري عزرائيل و لطف الهي در تفسيرهاي طبري، سيوطي و کشف‌الاسرار وقرطبي و... ذکر شده است. 
با دقت در آن چه درباره‌‌ي ادريس(ع) اشاره شده، مشخص مي‌شود که قرآن تنها از راستگويي و پيامبري و علو مقام معنوي ادريس بحث کرده است و آن چه در ادبيات و آثار عطّار بازتاب داشته از اسرائيليات و افسانه پردازي هاي بوده است که در احاديث ضعيف و منابع کتب مقدّس و اسطوره‌هاي يوناني وجود داشته يا برداشت ها و تفسيرهاي عرفاني (مانند مرگ اختياري) از آن شده که از مضمون آيات دور بوده است. 
عطار در اين داستان هم، با احتياط و تأثيرپذيري آرام در آثارش، اشارات بسيار ظريف به علو مقام، مرگ پيش از اجل، عمر جاويدان و در بهشت الهي آرام گرفتن حضرت ادريس (ع) داشته ودر جهت تفهيم آموزه‌هاي عرفاني از آن‌ها بهره‌برداري کرده و از تفصيل و شرح و توضيح کامل داستان‌هاي روايت شده پرهيز کرده است.
مهم‌ترين بحث اسرائيلي و مجعول، داستان داود و بتشبع زن اورياست که در قرآن نيامده ودر تورات واحاديث ضعيف وموضوع، تفاسير وادبيات فارسي با شرح جزئيات آمده ولي در آثار عطّار نيشابوري جزئيات داستان وجود ندارد و به صورت تلميحي و اشارات از ناله‌ها و گرفتاري داود سخن گفته شده علاقمندي عطّار به داود و ويژگي هاي او، به اندازه اي است که شعرش را زبور پارسي مي داند است.
بر اساس قرآن، داود در مسند قضاوت مورد آزمايش الهي قرار گرفته، تصميم درستي نگرفته و پس از آگاهي بر مطلب بر درگاه خدا توبه کرده و خداوند از تقصير او گذشته و به وي مژده ي داوري، دادگري و خليفةاللهي و پيامبري داده است.(ص/26-21)
در تورات در دو کتاب سموئيل اول و دوم،با شرح و تفصيل و تفسيرهاي فراوان، يکي از حوادث مهم و ساختگي يهوديان به ميان مي آيد که بازتاب گسترده اي در قصص اسلامي و فرهنگ و ادبيات اسلامي و فارسي داشته و آن داستان داود و بتشبع زن اورياست و در قاموس کتاب مقدّس مقام داود تحقير شده است.
 در تفسيرهاي سيوطي، بغوي و قمي، موضوع توبه و گريه و زاري هاي اسطوره اي داود، به صورت حديث از پيامبر(ص) نقل شده که به جنبه هاي خرافي داستان بيشتر مي افزايد.
 انعکاس داستان زن اوريا و توبه و ناله هاي داود ـ شايد بيشتر به علت غنايي بودن- در ادبيات منظوم فارسي بازتاب گسترده اي داشته است. بيشترين بازتاب اين واقعه در قصايد و اشعار خاقاني و مولوي منعکس است و البته در متون تفسيري فارسي به مراتب و گاه عين تورات و تلمود نوشته شده است.

جهت دانلود پایان نامه دکتری حاضر کلیک کنید

جهت دانلود پایان نامه دکتری سایر رشته ها به بخش مقالات وبسایت مراجعه نمایید.