آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

داوری مقاله علمی

ویراستاران، داوران و نویسندگان همگی با هم در راستای هدف مشترک خود، یعنی پیشبرد علم به واسطه فرآیند انتشار مقالات همکاری می نمایند. بهترین نتایج صرفا زمانی حاصل می آیند که طرفین با هم در محیطی مملو از احترام متقابل و مشارکت همکاری نموده و خواننده را در مرکز توجه خود قرار دهند.

در نتیجه، هر یک از افراد فعال در این حوزه در قبال دیگران مسئولیت های اخلاقی متعددی بر عهده دارند. در حالیکه بخش عمده این کتاب بر نویسندگان و آنچه که باید در حین نگارش مقاله علمی مد نظر داشته باشند تمرکز دارد، لازم است مسئولیت های اخلاقی ویراستاران را نیز یادآور شویم.

چک لیست برای ویراستاران، داوران و نویسندگان

آیا مقاله باید رد شود؟

اگر پاسخ یک یا چند سال زیر منفی باشد مقاله را رد کنید. برای هر پاسخ خیر دلیل مشخص قید کنید.

• آیا محتوای مقاله همخوان با دامنه مجله است؟

اگر خیر، آیا مجله مناسب تر دیگری وجود دارد؟

• آیا مقاله دارای نتایج جدید است (به استثنای مقالات مروری و موارد مشابه)؟

اگر خیر، آیا نویسنده نتوانسته موارد جدید را متمایز سازد؟ آیا مقاله مشابه با محتوایی است که قبلا منتشر شده است.

• آیا نتایج ارزش مطالعه را دارند (و بدین ترتیب ارزش انتشار؟) آیا افکار یا کردار خواننده را تحت تاثیر قرار می دهد؟

اگر خیر، آیا می توان اهمیت نتایج، تحلیل های مختلف و اهمیت نظری را افزایش داد؟ آیا این مقاله برای مخاطبان دیگر (مجله دیگر) معنی دار تر است؟

• آیا داده ها از نتایج حمایت می کنند (یعنی آیا کیفیت مطالعه به قدر کافی بالا است؟)

اگر خیر، آیا می توان تا جایی که داده ها اجازه می دهند نتیجه گیری ها را طوری تغییر داد که نتیجه همچنان معنی دار باشد؟ آیا می توان داده ها/مطالب نظری بیشتری را جهت حمایت از نتیجه گیری ها اضافه کرد؟

• آیا مقاله از کیفیت کافی برای ارزیابی تمام نکات فوق برخوردار است؟

اگر خیر، چه پیشنهاداتی به نویسنده کمک می کند مقاله از ساختار بهتری برخوردار باشد (ویرایش از نظر زبان انگلیسی، سازمان دهی بهتر و غیره)؟

اگر مقاله رد نشود، برای آنکه جهت انتشار قابل پذیرش باشد چه تغییراتی باید ایجاد شود؟

داوران می توانند از چک لیست زیر به عنوان راهنما برای مرور جامع مطالعه استفاده کرده  و پیشنهاداتی برای بهبود ارائه دهند. در رابطه با نویسندگان، طرح سوالات زیر و ارائه دستورالعمل های زیر باعث افزایش احتمال پذیرش مقاله می شوند.

سازمان، طول و وضوح

• آیا مقاله از ساختار و سازمان کافی برخوردار است تا بر اساس نتایجی که به صورت منطقی از روش های مورد استفاده نشات می گیرد به نتیجه گیری های منطقی دست یافت؟ آیا نتیجه گیری ها به سوالات پژوهشی که در ابتدا مطرح شده بودند پاسخ می دهند؟
• مقاله باید از نظر طولانی بودن مناسب باشد. آیا دانشی که خواننده کسب می کند توجیه گر زمانی است که صرف مطالعه می شود؟
• آیا فرآیند اندیشه آشکار است؟ آیا از زبان واضح استفاده شده است؟ (ادعا نه کمتر و نه بیشتر از امکان توجیه نیست؟)

مقدمه

• حوزه مطالعه را نشان دهید، چرا این حوزه مهم است و قبلا چه مواردی انجام شده است (با نقل قول های مناسب)
• شکاف موجود را نشان دهید، سوال پژوهشی را مطرح کنید و مطالعات پیشین در این حوزه را به چالش بکشید.
• هدف را مشخص کرده و مطالعه حاضر را معرفی کنید، به وضوح موارد جدید و دلیل اهمیت آن را مطرح کنید.
• از موارد زیر اجتناب کنید: تکرار چکیده، ارائه اطلاعات غیرضروری در پس زمینه، اغراق در اهمیت مطالعه، ادعای بداعت بدون جستجوی کامل ادبیات پژوهشی.

روش (مواد، نظریه، طرح، مدلسازی و غیره)

• با جزئیات کافی فرآیند رسیدن به نتایج را توضیح دهید تا پژوهشگر مستقل (که در همان حوزه فعالیت می کند) بتواند برای اعتبارسنجی نتیجه گیری های شما همان نتایج را تکرار کند.

- آیا خواننده قادر به ارزیابی اعتبار درونی است (نتیجه‌گیری‌ها مورد حمایت نتایج ارائه شده قرار دارند؟)

- آیا خواننده قادر به ارزیابی انطباق بیرونی است (نتایج قابل تعمیم به فراتر از نتایج خاص هستند؟)

• آیا روش انتخابی قابل توجیه است؟
• آیا روش‌های تحلیل داده و رویکردهایی آماری براساس فرضیه‌ها و سوگیری ها قابل توجیه هستند؟
• از موارد زیر اجتناب کنید: تکرار نتایج در بخش روش ها، ارائه جزییات اضافه (برای تکرارپذیری یا قضاوت در مورد اعتبار ضرورتی ندارند)، تلقی روش به صورت تاریخچه زمان‌شناسی رویدادها، ارجاع غیرضروری به محصولات تجاری، ارجاع به محصولات اختصاصی و یا به محصولاتی که خواننده قادر به دسترسی به آن‌ها نیست.

نتایج و بحث

- ارائه نتایج مقاله براساس ترتیب منطقی و با استفاده از جداول و نمودارها در صورت نیاز.

- نتایج را تبیین نموده و نشان دهید که چگونه برای پاسخ‌دهی به سؤالات پژوهشی که در بخش مقدمه مطرح شده بودند کمک می‌کنند. شواهد فی نفسه گویای خود نیستند، نتایج ابتدا باید ارائه شده و سپس توضیح داده شوند.

- مراحل بخش بحث: خلاصه سازی نتایج، بحث در مورد ماهیت مورد انتظار و غیر منتظره نتایج، مقایسه نتایج با مطالعات پیشین، تفسیر و تبیین داده‌ها (با مقایسه با یک نظریه یا مدل) و فرضیه پردازی در مورد قابلیت تعمیم دهی آنها.

- بحث در مورد مشکلات و نواقصی که در خلال انجام مطالعه ایجاد شدند.

- بحث در مورد تبیین‌های جایگزین برای نتایج.

- از موارد زیر اجتناب کنید: ارائه نتایجی که هرگز مورد بحث قرار نگرفته اند، بحث‌هایی که هیچ ارتباطی با هیچ یک از نتایج ندارند، ارائه نتایج و بحث در مورد آنها براساس ترتیب زمانی به جای ترتیب منطقی، نادیده‌گرفتن نتایجی که از نتیجه‌گیری‌های نهایی حمایت نمی‌کنند؛ استنباط از نتایج بدون استدلال منطقی به عنوان پشتوانه آنها.

نتیجه گیری ها

- ارائه خلاصه بسیار کوتاه از نتایج و بحث

- تأکید بر نکات ضمنی یافته‌ها، تبیین اهمیت مطالعه و بیان پیام های اصلی که نویسنده به دنبال ابلاغ آنان است.

-  بیان ادعاهای کلی که مورد حمایت شواهد قرار دارند.

- بیان چشم انداز آتی مطالعه.

- از موارد زیر اجتناب کنید: تکرار چکیده، تکرار اطلاعات زمینه‌ای از بخش مقدمه، ارائه شواهد جدید و یا استدلال های جدیدی که در بخش نتایج و بحث وجود ندارد، تکرار استدلال‌های بخش نتایج و بحث، عدم اشاره به کلیه سؤالات پژوهشی که در بخش مقدمه مطرح شده بودند.

سرنام ها (حروف اختصاری)

- در عنوان نباید از حروف اختصاری استفاده شود، مگر آنکه (الف) موضوع منحصرا توسط حروف اختصاری شناخته شده و یا کاربرد آن به همان صورت متداول و مرسوم باشد؛ (ب) حرف اختصاری دارای بیش از یک کلمه کامل نباشد.

- حروف اختصاری وقتی برای اولین بار در متن مقاله به کار می روند باید به صورت کامل داخل پرانتز بیان شوند.

- در چکیده از حروف اختصاری پرهیز کنید، مگر اینکه حرف اختصاری به همان صورت شناخته شده و بارها در چکیده استفاده شده باشد. اگر در چکیده از حرف اختصاری استفاده می شود، باید در همان چکیده به صورت کامل بیان شود و سپس وقتی برای اولین بار در متن مقاله به کار می رود به شکل کامل آن اشاره شود.

نقل قول ها (ارجاع ها)

- به نقل قول هایی اشاره کنید که زمینه کافی برای تحلیل انتقادی مطالعه را توسط سایر نویسندگان فراهم آورد.

- به نقل قول هایی اشاره کنید که به خواننده منبع زمینه ای و مطالب مرتبط را ارائه دهد تا مخاطبان هدف قادر به درک مطالعه جاری باشند.

- به نقل قول هایی اشاره کنید که دارای مثال هایی از ایده ها، داده ها یا نتیجه گیری های جایگزین برای مقایسه با مطالعه حاضر هستند. شواهد متضاد را حذف نکنید.

- به نقل قول هایی اشاره کنید که منابعی را که در مطالعه حاضر مورد استناد قرار گرفته اند تأیید می‌کنند.

- آیا نقل قول ها به روز هستند و به آخرین مطالعه در این حوزه ارجاع دارند؟

- وظیفه بررسی صحت مراجع بر عهده نویسنده است.

- از موارد زیر اجتناب کنید: نقل قول های کاذب (نقل قول هایی که ضروری نیستند اما درج شده اند)؛ سوگیری های سوگیردار (رفرنس ها بنا به دلیلی غیر از اهداف فوق اضافه یا حذف شده اند)، افراط در نقل قول از خود (ارجاع به مطالعات خود).

اشکال و تصاویر

- مطمئن شوید که اشکال به دقت و به صورت صحیح بازتابی از داده ها و زمینه آنها هستند.

- مطمئن شوید که اشکال امکان مقایسه و استنباط در مورد علت و معلول را فراهم می آورند، از توضیحات کاذب اجتناب کنید.

- اشکال باید دارای توضیحات و زیر نویس های مناسب باشند تا امکان درک آن به صورت مستقل از متن وجود داشته باشد.

- در شرایط ایده آل، توضیح زیر شکل دارای سه کارکرد است: توصیف موارد مندرج در نمودار، جلب توجه به مهمترین ویژگی ها و توصیف نتایج اصلی (در صورت امکان)

- کلیه تصاویر باید در متن ارجاع یابند؛ از همان اولین ارجاع باید ترتیب عددی رعایت شود.

- یک قطعه داده دارای چهار بخش است: یک توضیح (این چیست؟)، یک عدد، یک واحد و یک برآورد غیرقطعی. سعی کنید اجزای چهارگانه داده را در تصویر لحاظ کنید.

- باید به اشتباهات اشاره شود؛ به وضوح توضیح دهید که چرا ارائه شده اند. اگر یکی از نقطه داده ها حذف شده است دلایل آن را ذکر کنید.

- برای تقویت نمایش دیداری از رنگ ها استفاده کنید (امروزه اغلب مقالات به صورت آنلاین مطالعه می‌شوند)، اما مطمئن شدید که در صورت چاپ مقاله به صورت سیاه و سفید اطلاعات به‌صورت ناخوانا چاپ نمی‌شوند.

- جداول بهترین روش برای جستجوی اطلاعات خاص و مقادیر دقیق و نمودارها بهترین روش برای نمایش رویه‌ها و انجام مقایسه هستند.

- وقتی تعداد نقطه داده‌ها اندک است، بهتر است به جای نمودار از جدول استفاده شود.

- از مقیاس‌های لگاریتمی برای نشان دادن رویه داده ها استفاده کنید، آنها را پنهان نکنید. مقیاس های لگاریتمی بر تغییرات نسبی و مقیاس های خطی بر تغییرات مطلق تاکید دارند.

- برای پر کردن فضای سفید از مقیاس های پلات استفاده کنید (مقادیر آغاز و پایان محور x و y)؛ سعی کنید حداقل از 80 درصد هر مقیاس برای نمایش داده ها استفاده کنید.

- از موارد زیر اجتناب کنید: عنوان در نمودار (اطلاعات عنوان باید در زیرنویس شکل درج شود)، نمودارهای دایره ای، نمودارهای میله ای مگر اینکه گزینه بهتری وجود نداشته باشد، جلوه های سه بعدی کاذب، مانند نمودارهای میله ای سه بعدی، خطوط شبکه ای و سایر موارد، استفاده از چارچوب نامناسب برای تصاویر، نمایش تجاری در پوشش دیاگرام یا شکل.

چکیده

چکیده باید کوتاخ (200 کلمه یا کمتر) باشد، چکیده خلاصه مستقل و گویای مقاله است که هر بخش دارای 2-1 جمله است:

زمینه: چه مسائلی زمینه ساز این مطالعه بوده اند؟ چه محیطی باعث شده این مطالعه مهم یا جالب باشد؟

هدف: اهداف این مطالعه چیست؟ چه شکافی پر می شود؟

رویکرد: برای رسیدن به هدف پژوهشی چه مواردی امتحان شده اند؟ (روش آزمایشی، رویکرد شبیه سازی، رویکرد نظری، ترکیبی از این موارد و غیره)؟ در عمل چه کارهایی انجام شده است؟

نتایج: مهمترین نتایج این مطالعه چیست؟(شامل اعداد)

نتیجه گیری ها: مهمترین نتیجه گیری چیست؟ چرا نتایج مهم هستند؟ این نتایج به چه چیزی منتهی می شوند؟

- چکیده باید برای مخاطبان این مجله نوشته شود: اطلاعات زمینه ای این موضوع نباید بسیار کم یا بسیار زیاد باشد.

- مطمئن شوید که تمام اطلاعات موجود در چکیده در متن اصلی نیز وجود دارند.

- از موارد زیر اجتناب کنید: استفاده از پاراگراف اول مقدمه به عنوان چکیده، نقل قول در چکیده، حروف اختصاری (اما اگر استفاده شود باید شکل کامل آن درج شود)، ارجاع به تصاویر و یا جداول موجود در متن اصلی مقاله، استفاده از زبان اول شخص، استفاده از کلماتی مانند "جدید" یا "نوین" و یا جملاتی مانند "در مقاله حاضر"، "ما گزارش می کنیم"  و یا "مورد بحث قرار خواهد گرفت".

عنوان

- عنوان باید واضح و آگاهی بخش بوده و بازتابی از هدف و رویکرد مطالعه باشد.

- عنوان باید تا حد امکان تخصصی و ویژه باشد و در عین حال به طیف کامل مطالعه اشاره کند. آیا عنوان اگر به صورت منفرد بررسی شود شاخص دقیق و خاص مطالعه است؟

- در عنوان به نتایج یا استنباط ها اشاره نکنید.

- از موارد زیر اجتناب کنید: عناوین زیرکانه یا ایهام آمیز که توسط موتورهای جستجو یا مخاطبان بین المللی قابل درک نیستند؛ عناوین بسیار کوتاه که قادر به توصیف نیستند و یا عناوین بسیار طولانی؛ اصطلاحات خاص، حروف اختصاری یا علامت تجاری.