آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

انجام رساله دکتری فلسفه تطبیقی

نتیجه‌گیری حاصل از انجام رساله دکتری فلسفه تطبیقی حاضر

  تا پیش از نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی، تفکر رایج در علوم طبیعی «نظریه ثبات انواع» بود که بر اساس آن، انواع گیاهی و جانوری، ثابت و مستقل هستند و هیچ نوعی از حیوان به دیگری قابل تبدیل نیست. اما با مطرح شدن «نظریه تکامل»، انواع گیاهی و جانوری کاملاً از یکدیگر جدا نیستند و از ابتدا به این شکل نبوده‌اند، بلکه از انواع ساده‌تر ابتدائی به وجود آمده‌اند. داروین معتقد بود که همه انواع گیاهی و جانوری به چهار یا پنج نوع ساده اولیه بازمی‌گردند. وی «نظریه تکامل» را به انسان نیز سرایت داد و انسان و میمون را از ریشه مشترکی دانست. ارکان این نظریه «تأثیر محیط»، «تغییرات تصادفی»، «استعمال و عدم استعمال اعضاء»، «انتقال صفات اکتسابی از طریق وراثت»، «تنازع بقا» و «انتخاب طبیعی» هستند. مهم‌ترین اشکال این نظریه، ناتوانی آن در تبیین تغییرات و نحوه توارث آن‌ها بود. کشف قوانین وراثت توسط مندل و پیشرفت‌های علم ژنتیک، تأثیر شگرفی بر تبیین تغییرات ارگانیسمی موجودات زنده داشت. این امر موجب رفع نواقص نظریه داروین در حوزه وراثت و پیدایش نظریه نوداروینیسم با محوریت داوکینز شد که تغییر و تحولات را بر اساس ژن‌ها و آثار آن‌ها در ارگانیسم‌ها و محیط تبیین می‌کند. در تفکر داوکینز، تغییرات، بیشتر ناشی از علل درونی هستند، حال آن‌که داروین تلاش می‌کرد تغییرات موجودات زنده را بیشتر بر محور محیط توجیه کند. 
  داوکینز در «نظریه تکامل ژن‌محور» با اعتقاد به «ناسازگاری نظریه تکامل و خداباوری»، معتقد است که پیدایش، تحول و تنوع حیات، موجودات و انواع - چه باشعور چه بی‌شعور- بر اساس اصول ژنتیکی تبیین‌ مناسب و کفایت‌آوری دارد. پس نیازی به فرض یک خدای برتر، قدرتمند و پیچیده برای تبیین تغییرات نداریم. دغدغه وی نیز همچون داروین، تبیین چگونگی پیدایش حیات و تحولات آن است. او معتقد است که با پیدایش واحدهای همانندساز و وراثت، فرایند داروینی در هر سیاره‌ای اجتناب‌ناپذیر است و انفجاری از همانندسازها و سایر مراحل تدریجی ایجاد حیات در سایر سیارات نیز اتفاق خواهد افتاد. وی مراحل احتمالی این انفجار اطلاعاتی را تحت عنوان «آستانه‌های ده‌گانه»، خارج از مرزهای کره خاکی تبیین نموده است. 
 اصول نظریه تکامل ژن‌محور داوکینز عبارتند از: الف) ژن خودخواه: پیدایش و تحولات حیات، حاصل ژن‌ها است. ژن‌هائی در طی نسل‌ها منتقل می‌شوند که پیامدشان به طور ضمنی باعث بقایشان هم می‌شود؛ ب) ژنوتیپ: مجموعه الل‌هایی که در یک یا چند مکان ژنی خاص حضور دارند؛ ج) فنوتیپ: از بیان ژن‌های یک ارگانیسم و همچنین تأثیر عوامل زیست‌محیطی و تعامل بین این‌ دو نتیجه می‌شود؛ د) انتخاب طبیعی: فرایندی است که در طی نسل‌های پیاپی، سبب شیوع آن دسته از صفات ژنتیکی می‌شود که احتمال زنده ماندن و موفقیت زاد و ولد یک ارگانیسم را در یک جمعیت افزایش می‌دهند؛ ر) میم خودخواه: واحدهای فرهنگی تکاملی که شبیه ژن‌ها در محیط زیستی عمل می‌کنند. 
  استدلال‌ها و شواهد داوکینز برای تکامل ژن‌محور عبارت‌اند از: بررسی نظریات موجود در زمینه «شواهد فسیلی» (نقطه‌باوری، تدریجی‌گرائی، پرش‌باوری و آفرینش‌گرائی)؛ بررسی نظریات موجود در مورد «شجره حیات» (رده‌بندی شاخه‌گرای واقعی، دیدگاه نژادشناس‌ها و تشابه‌سنج‌های خالص)؛ بررسی نظریات موجود در خصوص «نحوه پیدایش حیات» ( لامارکیسم، بی‌طرف‌گرائی، جهش‌باوری و آفرینش‌باوری)؛ استدلال‌های ژنتیکی (استدلال سادگی، انباشتی، استدلال ژنوتیپی، استدلال فنوتیپی و استدلال حوای میتوکندریائی) و شواهد تجربی تکمیلی (شواهدی از انتخاب طبیعی، انتخاب مصنوعی و جنسی، شواهد فسیلی و اقتصاد طبیعی تکاملی).
 مهم‌ترین پیامد داروینیسم و نوداروینیسم، برانگیختن تعارضات چهارگانه (تعارض با تعالیم دینی کتب مقدس؛ تعارض با حکمت صنع و مدبرانه بودن آفرینش؛ تعارض با اشرفیت انسان و کرامت نوعی او؛ و تعارض اخلاق داروینیستی با ارزش‌های دینی) در حوزه دین است. این تعارضات در تکامل ژن‌محور داوکینز به اوج خود می‌رسند، تا جائی ‌که وی به این وسیله، نه تنها مستقیماً آتئیسم علمی خود را اعلام کرده، بلکه برای رد وجود خدا نیز متوسل به استدلال می‌گردد و دشمنی و خصومت خود را با دین صریحاً بیان می‌کند. در حوزه اخلاق نیز با رد مطلق‌گرائی اخلاقی، از اخلاق داروینی و نسبی‌گرائی آن دفاع می‌کند.
 داوکینز دیدگاه‌های خود را بر مبانی و تکیه‌گاه‌هایی استوار کرده‌ است که چون آن‌ها را مسلم می‌گیرد، برای اثباتشان نمی‌کوشد، بلکه زیرکانه اثبات آن‌ها را به مخاطب یا مخالف خود حواله می‌دهد. در پاره‌ای از این مبانی و مفروضات- مثلاً طبیعت‌گرایی- یا عدم تفکیک رویکرد روش‌شناختی و هستی‌شناختی، دچار خطای گذر از طبیعت‌گرایی روش‌شناختی به وجود‌شناختی می‌شود و از اولی، دومی را استنباط می‌کند، که به روشنی استنباطی ناروا و غیرمنطقی است. همین خطا را در رویکرد تقلیل‌گرایانه خود مرتکب می‌شود که البته در هر موردی پیامدهای آن، گرانبارتر از خبط و خطاهای منطقی و هستی‌شناختی زیانبار است. در همین مرحله بر «چگونگی» شکل‌گیری و تکامل پدیده یا طبیعت تمرکز می‌کند و تبیین «چگونگی» و سازوکار و شکل‌گیری طبیعت و پدیده را در تقابل آشکار با تبیین از منظر «چرایی» آن پدیده یا طبیعت می‌داند. وی در این مورد، یعنی در نفی هدف و غایت و تقابل آن با سازوکار فرایند تکامل، هیچ دلیلی به دست نمی‌دهد. اما از سوی دیگر نیز، برگزیدن چنان مبانی‌ای وی را به مغالطه‌ها و خطاهای منطقی آشکاری می‌کشاند. مغالطه‌های تقلیل‌گرایانه، مثلاً مغالطه «چیزی نیست جز» یا مغالطه منشأ، و خلط دلیل و علت، و مغالطه خلط انگیزه و انگیخته، که در ذیل مغالطه منشأ و یا معادل آن آورده می‌شود، و نیز خطای تبدیل علم و نظریه علمی به نوعی کیش یا ایدئولوژی، هیچ یک سببی جز عدم پایبندی به روش و انضباط علمی ندارند.
  اصول تکامل داوکینز مانند اصول تکامل داروین، از لحاظ علمی، اصولی اساسی هستند - نه این‌که باطل باشند-، اما برای توجیه پیدایش و تحول تدریجی انواع کافی نیستند، و برخلاف تصور داوکینز، میان نظریه تکامل از یک طرف و مسأله اعتقاد به وجود خدا از طرف دیگر تعارضی وجود ندارد. این‌که داوکینز از نظریه علمی تکامل ژن‌محور و کاوش‌های تجربی خود، به محصولات فلسفی یا اخلاقی و یا هر ره‌آورد غیرتجربی دیگر مانند رد وجود خدا، هدف‌مندی عالم، آفرینش ثبوتی ادیان و نظام ارزش‌ها رسیده، نادرست است و ما با ابزارهای منطقی پرده از مغالطات وی برداشتیم. البته با فرض تأیید کامل نظریه تکامل ژن‌محور از نظر علمی، هیچ‌گونه خدشه‌ای بر خداشناسی وارد نمی‌شود. این نظریه مانند سایر نظریات علمی اگر دلیلی بر خداشناسی نباشد، به نفع مادی‌گرائی داوکینزی نیز نخواهد بود.

جهت دانلود فایل کامل کلیک کنید

در صورت نیاز به راهنمایی در زمینه انجام رساله دکتری فلسفه تطبیقی با ما در ارتباط باشید.