آکادمی و موسسه علمی پژوهشی ابن سینا

نگارش مقاله برای کنگره های داخلی

کنگره‌ها و همایش‌های علمی داخلی یکی از مهم‌ترین بسترها برای ارائه‌ی نتایج پژوهشی، تبادل دانش و ایجاد شبکه‌های همکاری میان محققان هستند. نگارش مقاله برای کنگره های داخلی فراتر از نوشتن یک گزارش پژوهشی است؛ باید مقاله‌ای بنویسید که توجه داوران و مخاطبان را جلب کند، با ساختاری روشن و پیام مشخص، و در قالب و محدودیت‌های زمانی-صفحه‌ای همایش سازگار باشد. در این نوشته تلاش کرده‌ایم یک راهنمای کاربردی و مرحله‌به‌مرحله برای نگارش مقاله برای کنگره های داخلی ارائه دهیم.

بخش اول: برنامه‌ریزی قبل از نوشتن

انتخاب موضوع و تعیین پیام اصلی

• موضوع خود را روشن کنید: دقیقاً می‌خواهید چه پرسش یا مسئله‌ای را مطرح کنید؟
• پیام کلیدی (key message): در یک جمله مشخص کنید پیام اصلی مقاله چیست. همه‌ی بخش‌ها باید به این پیام کمک کنند.
• اهمیت موضوع: چرا این پژوهش مهم است؟ برای جامعه‌ی علمی داخلی چه نفعی دارد؟

بررسی فراخوان (Call for Papers)

• الزامات قالبی: طول مقاله (تعداد کلمات یا صفحات)، فرمت فایل (Word یا PDF)، قالب رفرنس‌دهی (APA، Vancouver، ISO، یا قالب اختصاصی همایش).
• موضوعات مورد قبول: مطمئن شوید موضوع شما در محورهای همایش قرار می‌گیرد.
• مهلت‌ها: تاریخ ارسال چکیده، تاریخ ارسال مقاله کامل، تاریخ نهایی اصلاحات پس از داوری و زمان ارائه را یادداشت کنید.
• محدودیت‌های ارائه: سخنرانی 10، 15 یا 20 دقیقه‌ای؟ پوستر یا ارایه شفاهی؟ هر قالبی الزامات متفاوتی دارد.

مخاطبان هدف

• سطح تخصصی مخاطبان همایش چگونه است؟ (عمومی، تخصصی، بین‌رشته‌ای)
• با توجه به مخاطب، تصمیم بگیرید از چه میزان جزئیات فنی استفاده کنید و چه مفاهیمی را توضیح دهید.

بخش دوم: ساختار مقاله علمی برای کنگره

مقالات همایشی معمولاً کوتاه‌تر از مقالات ژورنالی هستند؛ اما ساختار استاندارد اغلب شامل بخش‌های زیر است:

عنوان

• کوتاه، دقیق، جذاب و مرتبط با محتوا.
• اگر امکان دارد، کلمات کلیدی مهم را در عنوان بیاورید، اما از طولانی شدن عنوان اجتناب کنید.

نویسندگان و وابستگی‌ها

• نام نویسندگان، واحدهای پژوهشی یا دانشگاهی، و اطلاعات تماس نویسنده مسئول (corresponding author) را درج کنید.
• در صورت وجود تأمین مالی یا گرنت، منبع حمایت را ذکر کنید.

چکیده (Abstract)

• چکیده باید خلاصه‌ای از مقدمه، روش، نتایج و نتیجه‌گیری باشد. معمولاً بین 150 تا 300 کلمه (یا مطابق دستورالعمل همایش).
• از افعال فعال و جملات کوتاه استفاده کنید.
• کلیدواژه‌ها: 3–6 کلمه کلیدی مرتبط اضافه کنید.

مقدمه

• مسئله و پیشینه مختصر: چه دانشی وجود دارد و چه خلأیی هست؟
• هدف پژوهش: فرضیه یا سؤال پژوهشی را مشخص کنید.
• اهمیت: پژوهش شما چه کمکی می‌کند؟

روش‌ها (Materials and Methods)

• طراحی پژوهش: تجربی، مقطعی، موردی، مروری و غیره.
• جمعیت، نمونه‌گیری، معیارهای ورود و خروج.
• ابزارها، پرسشنامه‌ها، روش‌های نمونه‌برداری، مراحل انجام مطالعه.
• روش‌های آماری: نرم‌افزارها و آزمون‌های مورد استفاده را ذکر کنید.
• در مقالات کوتاه، مختصر و دقیق بنویسید؛ اطلاعات جزئی‌تر را می‌توان در ارائه یا اسلایدها آورد.

نتایج

• نتایج اصلی را به صورت مستقیم و بدون تفسیر طولانی گزارش کنید.
• جدول‌ها و شکل‌ها: از آن‌ها برای نمایش داده‌ها استفاده کنید؛ اما در متن، نکات مهم هر جدول/شکل را برجسته کنید.
• اعداد، نسبت‌ها، مقادیر p و فاصله اطمینان را در صورت لزوم گزارش کنید.

بحث (Discussion)

• تفسیر نتایج: نتایج شما چه معنایی دارند و چگونه با مطالعات پیشین تطابق یا اختلاف دارند؟
• نقاط قوت و محدودیت‌ها: صادقانه محدودیت‌های پژوهش را ذکر کنید (مثلاً اندازه نمونه کوچک، طراحی مقطعی، سوگیری‌ها).
• پیام‌ها: پیام‌های کاربردی یا راهنمایی برای پژوهش‌های آینده را برجسته کنید.

نتیجه‌گیری (Conclusion)

• جمع‌بندی کوتاه و روشن از دستاورد اصلی و پیام مقاله.
• از ادعاهای اغراق‌آمیز بپرهیزید و تنها چیزهایی را نتیجه‌گیری کنید که داده‌ها پشتیبانی می‌کنند.

منابع

• تمامی منابع اشاره‌شده را طبق سبک مورد نظر همایش فهرست کنید.
• از منابع به‌روز و معتبر استفاده کنید (ترجیحاً 5–10 سال اخیر برای بیشتر رشته‌ها، مگر منابع پایه‌ای).

پیوست‌ها و اکستنشن‌ها (در صورت نیاز)

• اگر داده‌ها، پرسشنامه‌ها یا جداول تکمیلی دارید که فضای مقاله را می‌گیرد، آن‌ها را به عنوان پیوست یا مواد ضمیمه آماده کنید (در صورت امکان ارائه در پیوست کنگره یا پوستر).

بخش سوم: نکات نگارشی و فنی برای مقالات همایشی

اختصار و شفافیت

• مقالات همایشی غالباً محدودیت صفحاتی دارند؛ جملات کوتاه و پاراگراف‌های منظم بنویسید.
• از واژگان تخصصی تنها اگر لازم است استفاده کنید و در صورت امکان توضیح مختصر بدهید.

زبان و سبک

• از زبان رسمی و ادبیات علمی استفاده کنید. از عبارات محاوره‌ای پرهیز کنید.
• فعل‌ها را تا حد امکان به صورت فعال به کار ببرید (“ما داده‌ها را تحلیل کردیم” بهتر از “داده‌ها تحلیل شدند” در بسیاری از موارد).

قالب‌بندی

• فونت، اندازه، فاصله خطوط، حاشیه‌ها و فرمت نقل‌قول‌ها را طبق دستورالعمل همایش تنظیم کنید.
• جدول‌ها و شکل‌ها را با کیفیت مناسب و برچسب‌های فارسی کامل آماده کنید.
• عنوان‌ها و زیرعنوان‌ها را منطقی و یکنواخت نگه دارید.

ارجاعات و اجتناب از سرقت ادبی

• مطمئن شوید همه‌ی جملات یا ایده‌هایی که از دیگران گرفته‌اید به درستی ارجاع داده شوند.
• استفاده از ابزارهای بررسی سرقت ادبی مفید است؛ اگر دانشگاه یا مرکز پژوهشی شما سرویس ویژه‌ای دارد، از آن بهره ببرید.

ویرایش و بازبینی

• پس از نوشتن، چندین بار بازبینی کنید: از نظر ساختار، انسجام، رسم‌الخط و قواعد نگارشی.
• از همکاران بخواهید مقاله را خوانده و نقد سازنده ارائه دهند.
• اگر امکان دارد، متن را چند روز کنار بگذارید و سپس با دید تازه‌ای بازنگری کنید.

بخش چهارم: آماده‌سازی چکیده برای ارسال اولیه

• بسیاری از کنگره‌ها ابتدا از شما چکیده می‌خواهند. چکیده باید جذاب و دُستیابی به نتایج کلی را نشان دهد.
• قالب استاندارد چکیده: مقدمه کوتاه (یک-دو جمله)، هدف، روش، نتایج کلیدی (با اعداد اگر ممکن است) و نتیجه‌گیری کوتاه.
• از ادعاهای گسترده که داده‌ها پشتیبانی نمی‌کنند اجتناب کنید.
• کلیدواژه‌ها و حوزه موضوعی را دقیق انتخاب کنید تا مقاله درست گروه‌بندی شود.

بخش پنجم: تهیه پوستر و اسلاید برای ارائه

اسلایدها (برای ارائه شفاهی)

• ساختار: یک اسلاید مقدمه، یک یا دو اسلاید روش، 2–4 اسلاید نتایج (شکل/جدول)، یک اسلاید بحث/نتیجه‌گیری و یک اسلاید منابع محدود.
• هر اسلاید باید یک پیام داشته باشد. از گذاشتن متن زیاد روی اسلاید پرهیز کنید.
• فونت خوانا، اندازه بزرگ (حداقل 24pt برای متن اصلی)، استفاده از رنگ‌های متضاد برای خوانایی.
• تمرین زمان‌بندی: مطمئن شوید اسلایدها را می‌توانید در زمان اختصاصی ارائه کنید. برای 10 دقیقه، معمولاً 8–10 اسلاید مناسب است.
• اسلاید آخری: اطلاعات تماس و تشکر را قرار دهید.

پوستر (برای ارائه پوستر)

• طراحی بصری: عنوان بزرگ، نام نویسندگان، بخش مقدمه/هدف، روش، نتایج (شامل شکل‌ها/جدول‌ها)، نتیجه‌گیری و منابع.
• نکات بصری: از نمودارها و شکل‌ها بیشتر از متن استفاده کنید. خوانایی از فاصله چند متری را به خاطر داشته باشید.
• اندازه و قالب: جدول ابعاد دریافتی از برگزارکننده را رعایت کنید و فایل با کیفیت چاپی آماده کنید.

بخش ششم: فرایند ارسال، داوری و اصلاحات

ارسال اولیه

• فایل‌ها را طبق فرمت خواسته شده بارگذاری کنید. اگر فرم‌های دیگری لازم است (فرم اخلاق، فرم تعارض منافع)، آن‌ها را تکمیل کنید.
• یادداشت کوتاه همراه (cover letter) در صورت نیاز اضافه کنید که خلاصه‌ای از اهمیت پژوهش بیان کند.

پاسخ به داوری

• داوران ممکن است پیشنهادات یا انتقادات بدهند. به دقت همه‌ی نکات را بررسی کنید.
• پاسخ به داوری: معمولاً یک فایل جداگانه که هر نظر داور را با پاسخ مشخص و تغییرات انجام‌شده توضیح می‌دهد تهیه کنید.
• پذیرش یا رد: اگر رد شد، از نظرات یاد بگیرید و مقاله را برای همایش بعدی یا ژورنال مناسب بازنویسی کنید.

بخش هفتم: نکات اخلاقی و حرفه‌ای

• اعلام تعارض منافع: اگر منافع مالی یا رابطه‌ای وجود دارد که ممکن است بر نتایج اثر بگذارد، اعلام کنید.
• اخلاق پژوهش: برای پژوهش‌های انسانی یا حیوانی، مجوزهای اخلاقی لازم را ذکر کنید.
• استفاده از داده‌ها: از داده‌های صحیح و بدون دستکاری استفاده کنید؛ داده‌سازی یا تغییر نتایج یک تخلف جدی است.

بخش هشتم: نکات عملی و راهبردی برای موفقیت در کنگره‌های داخلی

انتخاب همایش مناسب

• همایش‌هایی را انتخاب کنید که مخاطبان هدف شما در آن حضور دارند و آثار قبلی به موضوع شما شباهت دارند.
• کیفیت همایش را از طریق پیشینه، فهرست سخنرانان کلیدی و نحوه انتشار مقالات بررسی کنید.

شبکه‌سازی (Networking)

• همایش‌ها فرصت مناسبی برای برقراری تماس با اساتید و همکاران هستند. کارت ویزیت یا اطلاعات تماس در دسترس داشته باشید.
• در جلسات پرسش و پاسخ فعال باشید و در نشست‌های جانبی شرکت کنید.

ارائه کوتاه و مؤثر

• اسلاید تمرینی، کنترل زبان بدن، تماس چشمی و پاسخ‌دهی دقیق به سوالات در موفقیت ارائه نقش دارند.
• در پرسش‌ها مختصر و با احترام پاسخ دهید، و اگر سوالی خارج از دامنه‌ی پژوهش است، آن را صادقانه بیان کنید.

انتشار کامل پژوهش

• بسیاری از مقالات همایشی به صورت خلاصه منتشر می‌شوند. در صورتی که داده‌ها کامل و نتیجه‌گیری‌ها غنی است، نسخه‌ی کامل مقاله را برای ارسال به یک ژورنال مناسب آماده کنید.

نمونه جدول زمانی پیشنهادی برای نگارش و ارسال

• هفته 1: مطالعه پیشینه و تعریف سؤال پژوهشی
• هفته 2: طراحی روش و جمع‌آوری داده‌ها (اگر داده‌های موجود را تحلیل می‌کنید، آماده‌سازی داده‌ها)
• هفته 3: تحلیل داده‌ها و تهیه جداول/شکل‌ها
• هفته 4: نگارش پیش‌نویس (عنوان، چکیده، مقدمه، روش، نتایج)
• هفته 5: نگارش بحث، نتیجه‌گیری و منابع; بازبینی اولیه
• هفته 6: بازخوانی توسط همکاران، اصلاحات نهایی و ارسال چکیده/مقاله

مثال خلاصه یک چکیده (نمونه)

عنوان: اثر یک برنامه آموزشی بر دانش بهداشت دهان در دانش‌آموزان دوره‌ی ابتدایی: یک مطالعه نیمه‌آزمایشی چکیده: مقدمه: بهداشت دهان در کودکان زمینه‌ساز سلامتی در بزرگسالی است. هدف: ارزیابی اثربخشی یک برنامه آموزشی بر دانش بهداشت دهان دانش‌آموزان. روش: مطالعه نیمه‌آزمایشی بر روی 120 دانش‌آموز (گروه مداخله و کنترل) انجام شد. ابزار: پرسشنامه‌ی استاندارد دانش بهداشت دهان، تحلیل با آزمون t مستقل و زوجی. نتایج: میانگین نمره دانش در گروه مداخله از 45.2 ± 8.3 به 67.5 ± 7.1 افزایش یافت (p < 0.001)؛ در گروه کنترل تغییر معنی‌داری مشاهده نشد. نتیجه‌گیری: برنامه آموزشی موجب افزایش معنادار دانش بهداشت دهان شد و می‌تواند در سطح مدارس پیاده‌سازی شود.

سوالات متداول (FAQ)

• آیا می‌توانم مقاله‌ام را هم در کنگره و هم در ژورنال ارسال کنم؟ بستگی به سیاست همایش و ژورنال دارد. برخی همایش‌ها پذیرش همزمان را مجاز می‌دانند، اما بسیاری از ژورنال‌ها انتشار قبلی در همایش را شبه‌انتشار (prior publication) در نظر نمی‌گیرند. همیشه سیاست‌های انتشار را بررسی کنید.
• چه میزان جزییات روش را در مقاله همایشی قرار دهم؟ به اندازه‌ای که امکان بازتولید کلی فراهم شود؛ اما جزییات فنی عمیق را می‌توان در نسخه‌ی کامل یا پیوست‌ها ارائه کرد.
• چگونه باید با نقد داوران برخورد کنم؟ به صورت حرفه‌ای و منظم پاسخ دهید؛ اگر نظر داور را قبول ندارید، با احترام دلیل علمی خود را توضیح دهید و در صورت امکان، شواهد جدید اضافه کنید.